Mapa przedstawia graficzną reprezentację części lub całości powierzchni Ziemi na płaskiej powierzchni. Pokazuje zarówno elementy stworzone przez człowieka, jak i naturalne, zwykle z zastosowaniem geograficznego systemu współrzędnych oraz z legendą. Mapy służą do określania relacji przestrzennych między obiektami. Jak jednak przekazać komuś lokalizację, gdy nie patrzy na tę samą mapę co Ty? Odpowiedzią jest użycie systemu współrzędnych.
Z tego artykułu dowiesz się, czym jest wojskowy system meldunkowy MGRS/UTM i jak z niego korzystać.
Ten artykuł został napisany przez ekspertów z Survivor Group (artykuł gościnny).
Jesteśmy grupą wieloletnich pasjonatów survivalu. Szkoła przetrwania to zagadnienie, które zgłębiamy od 2010 roku. Od 2016 roku przekazujemy również techniki survivalowe innym. Wywodzimy się z grup proobronnych, armii, oraz po prostu “z lasu”.
Prowadzimy szkolenia survivalowe, kursy survivalu i obozy survivalowe. Oprócz tego, promujemy wiedzę o survivalu w postaci artykułów oraz filmów instruktażowych na YouTube.
Dlaczego współrzędne są ważne?
Współrzędne (albo jak niektórzy mówią „gridy na mapie”) są kluczowe zarówno w identyfikacji lokalizacji, jak i w nawigacji. Pozwalają na precyzyjne określenie punktu na powierzchni Ziemi. Nieprawidłowo odczytane współrzędne lub użycie niewłaściwego systemu mogą prowadzić do błędów, które mogą okazać się katastrofalne w warunkach dzikich, lub co gorsza – w sytuacji survivalowej.
System UTM, czyli protoplasta systemu MGRS
W obecnych czasach podmioty cywilne używają współrzędnych w systemie UTM (Universal Transverse Mercator). System meldunkowy UTM jest protoplastą współrzędnych w systemie MGRS (Military Grid Reference System). Większość producentów map i oprogramowania preferuje system UTM, ponieważ jest on starszy i ma bogatszą bazę danych.
Nie wszyscy wiedzą, że system UTM, jest to wojskowy system meldunkowy (tylko że starszy od MGRS), opracowany dla Armii USA w latach 40 XX wieku. Opracowany został, aby uprościć przekazywanie swojej lokalizacji. Przekazywanie współrzędnych w klasyczny sposób, za pomocą jedynie długości i szerokości geograficznej można robić na trzy sposoby, a i tak każdy z tych sposobów jest nieintuicyjny i łatwo o popełnienie błędu. System UTM bazuje na systemie metrycznym i wielokrotności liczby 10, co znacznie ułatwia posługiwanie się nim.
Jednak siatka UTM ma też swoje wady. Główne z nich to to, że system UTM nie obejmuje biegunów, gdzie zmuszeni byśmy byli korzystać z systemu UPS (Universal Polar Stereographic). Drugim problemem jest nieintuicyjność pobierania pomiarów z siatki UTM. W osi Y pobieramy je z równika, licząc od 0 na północ i odliczając od 10 000 000 na południe. W osi X natomiast, metry i kilometry pobieramy od środkowego równoleżnika danej strefy, który zawsze wynosi 500 000m. Odliczamy z tej liczby, idąc na zachód i doliczamy, idąc na wschód. Dlaczego startujemy z 500km na środku strefy? W ogromnym skrócie: aby na innych strefach uniknąć sytuacji uzyskiwania liczb ujemnych. Ale niuanse i problemy systemu UTM jest to temat na osobny artykuł. Przejdźmy zatem do systemu, który tych niuansów i problemów nie ma, do systemu “UTM 2.0”, po prostu lepszego, czyli do systemu MGRS. Jakie są różnice pomiędzy systemem utm a mgrs? To opisujemy poniżej.
System MGRS
Siatka MGRS to obecnie wojskowy system meldunkowy sił NATO używany do lokalizowania punktów na powierzchni Ziemi. Wywodzi się z siatki UTM i jest alternatywnym sposobem prezentacji tych współrzędnych. Główna różnica między MGRS a UTM to dodanie kwadratów 100x100km.
System meldunkowy MGRS, podobnie jak system UTM dzieli świat na 60 stref podłużnych o szerokości 6 stopni i 20 stref poprzecznych o wysokości 8 stopni, oznaczanych literami od C do X (bez liter I oraz O, by uniknąć mylenia tych liter z liczbami 1 oraz 0). Połączenie tych stref tworzy tzw. oznaczenie strefy siatki (GZD – Grid Zone Designation). To są właśnie te „Gridy na Mapie”, a nie
współrzędne same w sobie.
I tutaj właśnie wchodzi element, którego nie ma w systemie UTM, który w ogromny sposób zwiększa łatwość oraz intuicyjność. Każda strefa GZD jest podzielona na kwadraty 100×100 km, identyfikowane za pomocą pary liter. Następnie, w tych kwadratach dodaje się metry oraz kilometry zawsze od 0, oraz zawsze w osi X z zachodu na wschód oraz, w osi Y z południa na północ.
Oto jak to wygląda:
Tak jak, napisaliśmy powyżej, świat w systemie MGRS jest podzielony na strefy podłużne oznaczone od 1 do 60 oraz strefy podłużne oznaczone od C do X bez liter I oraz O (podobnie jak przy UTM). Łącząc się, tworzą strefy GZD. Te prostokąty co widzicie na obrazku powyżej to właśnie te strefy. My posłużymy się strefą 13S.
W tej właśnie strefie są właśnie również wspomniane wyżej kwadraty 100-kilometrowe. Jest to super wygodne i czytelne rozwiązanie. Takich kwadratów w strefie zmieści się niewiele i bardzo łatwo jest zrobić tak, aby dwie litery oznaczające ten kwadrat się nie powtórzyły.
Co prawda Pentagon, opracowując mapy wojskowe w systemie MGRS dołożył starań, aby litery te nie powtarzały się, to nawet jeżeli pojawi się kwadrat CD w strefie np. 37E, to będzie to w Kenii i nie sposób pomylić tego z kwadratem CD w strefie 13S w Colorado w USA. Zauważcie, że niektóre kwadraty 100km nie są wcale kwadratami 100×100 ze względu na aspekty krzywizny ziemi i konieczności dopasowywania się do niej robiąc mapę 2D. Ten niuans to też materiał na osobny artykuł, ale nawet jeśli ten kwadrat nie jest wcale 100×100, tak jak np. kwadrat BD, to i tak liczymy metry i kilometry od jego południowo-zachodniego (dolnego lewego) rogu. W takim akurat wypadku granica strefy robi również za granicę kwadratu.
Strefę i kwadrat zawsze mamy podane na naszej mapie w systemie MGRS, więc nie musimy nic tutaj wyszukiwać (chyba że mapa pokrywa obszar przecinania się stref lub kwadratów, ale wtedy będzie to BARDZO wyraźnie zaznaczone – na pewno będziemy wiedzieć która część mapy to która strefa i który kwadrat). Tak więc kiedy mamy już strefę i kwadrat, to trzeba jedynie wyznaczyć współrzędne.
System MGRS – Jak Czytać?
W tym wypadku posłużymy się przykładem szczytu Maroon Peak, który znajduje się w strefie 13S w kwadracie CD. Przedstawimy to poniżej krok po kroku przy pomocy zdjęć:
Nie ważne, jakiej firmy będzie mapa, jaką będzie miała kolorystykę, jaką okładkę itp., to jeżeli jest w systemie MGRS, zawsze będzie miała wyraźnie napisane której strefy i kwadratu 100×100 dotyczy. Natomiast już na samej mapie, będzie naniesiona siatka linii o numerach (zawsze dwucyfrowych) od 00 do 99. Te numery oznaczają nic innego jak po prostu ilość kilometrów od południowo-zachodniego (dolnego-lewego) rogu kwadratu 100×100 oznaczanego dwoma LITERAMI. Co za tym idzie, jeden kwadrat zaznaczony tą siatką ZAWSZE będzie o boku 1km (1000m).
Aby odczytać z którym kwadratem mamy do czynienia, odczytujemy najpierw numery z osi X (te, co idą od lewej do prawej), a następnie z osi Y (te, co idą z dołu do góry). W tym przypadku nasz cel znajduje się w kwadracie 27 000 26 000. Wyprzedzając pytanie, skąd wzięły się te trzy zera po obu numerach: te trzy zera jest to miejsce już na ilość METRÓW od południowo-zachodniego (dolnegolewego) rogu kwadratu o boku 1km. Roboczo dwie pierwsze liczby dwucyfrowe (wytłuszczone i podkreślone) nazwiemy liczbami kilometrowymi. Liczby trzycyfrowe nazwiemy liczbami metrowymi. Poniżej jeszcze większe zbliżenie na mapę i wyjaśnienie jak to działa.
Kiedy wiemy już, w jakim kwadracie 1x1km znajduje się nasz cel i już liczby “kilometrowe” mamy ustalone, to trzeba od każdej z nich ustalić liczby metrowe. Jest to nic innego jak po prostu zmierzenie ilości metrów od linii tworzącej siatkę zawsze od lewej do prawej (oś X) oraz od dołu do góry (oś Y).
Inaczej mówiąc, musimy ustalić ile metrów, nasz cel znajduje się od lewej krawędzi kwadratu i ile od dolnej krawędzi kwadratu. Podobnie jak w poprzednich przypadkach, zawsze najpierw liczymy odległość w osi X (czyli widoczny na obrazku odcinek zaznaczony kolorem jasnoniebieskim oznaczony literą X). W tym wypadku odcinek ten ma 941m. Następnie liczymy odległość w osi Y (czyli widoczny na obrazku odcinek zaznaczony kolorem pomarańczowym oraz literą Y). W tym wypadku odcinek ten ma 502m. Liczby te są to nasze liczby metrowe i “wsadzamy” je na miejsce naszych wcześniejszych trzech zer – 27 941 26 502.
Teraz już tylko zostało nam połączyć nasze współrzędne w systemie MGRS w całość. W tym wypadku mamy: Strefę 13S, Kwadrat 100×100 CD, numery kilometrowe 27 26 i numery metrowe 941 i 502. Jedyne co robimy, to piszemy wszystko “ciurkiem” bez spacji. Wyjdzie nam wtedy bardzo ładny ciąg alfanumeryczny 13SCD2794126502. Udało się! Ustaliliśmy nasze współrzedne MGRS!
Aspekty techniczne plus porady
Ale zaraz, jak ja mam niby policzyć odległość w metrach od tych linii?
Najprościej byłoby na mapie w skali 1:1000 gdzie jeden milimetr na mapie to 1m w terenie. Przykładamy wtedy linijkę w naszym kompasie płytkowym i gotowe. Skala 1:10 000 też da radę, ponieważ wtedy 1mm na mapie to 10m w terenie i wtedy liczymy naszą pozycję z dokładnością do 10m, a nie do 1m. Zamieniamy wówczas ostatnią cyfrę w obu naszych liczbach metrowych na 0 (nie zaokrąglamy w żadną stronę!). Na przykładzie w tym artykule byłoby to 13SCD2784026500.
Skala 1:100 000 już jest na pograniczu, ponieważ 1mm na mapie to 100m w terenie i naszą pozycję ustalimy wtedy z dokładnością do 100m. Lepszy rydz niż nic, ale taka dokładność nie jest wystarczająca w większości przypadków.
Nie zawsze jednak jest tak kolorowo, że mamy mapę w skali 1 do wielokrotności 10. Bardzo często natrafimy na skalę typu 1:8000, 1:13 000, 1:60 000 i podobne. Wtedy z pomocą przychodzi nam jeden prosty trik. Zawsze na takich mapach, oprócz skali, jest również podziałka, która pokazuje odcinki oznaczające 10, 100, 1000m i inne (prawie zawsze jest przynajmniej jeden odcinek przedstawiający odległość, która jest wielokrotnością liczby 10 – taki nas właśnie interesuje).
Na zdjęciach poniżej, na przykładzie odcinków 100m, pokazujemy jak to się robi:
Potrzebujemy do tego taśmy klejącej (najlepiej białej) oraz czegoś do pisania. Obklejamy taśmą krawędź przednią kompasu oraz tą z podziałką calową (podziałkę milimetrową zostawiamy wolną, ponieważ jest to istotny element innych technik orientacji w terenie).
Krawędź przednią przykładamy do podziałki na mapie tak aby róg kompasu stanowił jej początek lub koniec.
Zaznaczamy kreskami odcinki (w tym przypadku 100m) na obu krawędziach.
W tym momencie znajdujemy punkt na mapie (w tym przypadku południowo-zachodni brzeg jeziora Sisson w USA) i przykładamy do niego róg kompasu tak aby jego krawędzie były prostopadłe do krawędzi kwadratu 1×1 km. Jak widać na zdjęciu, w osi X południowy brzeg jeziora Sisson jest może 500m od lewej krawędzi kwadratu i około 300m w osi Y od dolnej krawędzi kwadratu. Teraz, nie mając możliwości zmierzyć tego dokładniej (bez wykonywania obliczeń matematycznych ile metrów w terenie oznacza 1mm na mapie w danej skali) posłużymy się trikiem prosto z U.S. Army.
Nie próbujemy wyznaczyć punktu co do metra, ani nawet co do 10m. Przykładamy kompas do mapy tak, aby boki kwadratu pokrywały się z podziałką. Użyjemy tego samego zdjęcia co powyżej, aby zasymulować niedokładne przyłożenie linii i że ta metoda i tak zadziała, jeżeli tylko nie “miniemy” się z linią o więcej niż 1/3 odcinka.
Dlaczego tak i dlaczego 1/3? O tym poniżej:
Nasz kompas przykładamy do siatki dokładnie tak jak przy pobieraniu odległości i wyobrażamy sobie, że nasze dwie pierwsze podziałki tworzą kwadrat. Ten kwadrat ma pomiar 4 w osi X oraz 2 w osi Y. Jest to nasz kwadrat 100x100m o odczycie 10TEL6540084200.
Tylko że teraz, nie będziemy liczyli dystansu co do metra od krawędzi kwadratu 1x1km. Więc nie będziemy tym razem uzupełniać ostatnich dwóch zer z naszych poprzednio opisywanych „trzech zer”. Po prostu się ich pozbywamy i nasz odczyt liczbowy po oznaczonym literami kwadracie 100x100km będzie miał tylko 6 cyfr, a nie 10.
Zamiast tego, kwadrat 100-metrowy (o odczycie 654 842) dzielimy na 9 równych części 4 liniami. Tak jakbyśmy z tego kwadratu chcieli zrobić planszę do gry w „kółko i krzyżyk”. Po czym w polach wpisujemy kolejno od góry lewo do dołu prawo 1,2,3,4,5,6,7,8,9. Wychodzi nam wtedy coś takiego:
Te cyfry od 1 do 9 są to od teraz nasze przyciski na keypadadzie. Wygląda to trochę jak klawiatura numeryczna na komputerze. UWAGA! Tutaj łatwo o pomyłkę. Klawiatura numeryczna na komputerze to jest numpad. Cyfry w nim liczy się od dołu lewo do góry prawo (jeżeli czytacie z komputera, zobaczcie sami). System MGRS powstawał przed czasami komputerowymi i wtedy żołnierzowi się tłumaczyło, że jest to klawiatura telefonu.
Dodatkowo miał radio, gdzie mógł sobie zobaczyć na żywo przyciski na keypadzie, jakby zapomniał w stresie – a tam też cyfry idą od góry lewo do dołu prawo. Te właśnie przyciski na keypadzie (albo w skrócie keypady) są to kwadraty o boku około 33m. Mniej dokładne niż 1×1 albo 10×10 ale już w lesie z 33, albo mniej metrów jesteśmy w stanie w większości
przypadków znaleźć nasz cel, albo siebie nawzajem.
Tak więc w tym momencie nasze współrzędne, kiedy znajdujemy się na południowo-zachodniej krawędzi jeziora, podajemy jako: 10T EL 654 842 k3 (10TEL654842k3). Ważne jest aby pisemnie „k” podawać małą literą. Musi być nie do pomylenia z literą ze strefy albo z kwadratu 100x100km (które zawsze piszemy wielkimi literami).
Wykorzystanie protraktora w nawigowaniu mapą MGRS
Zamiast użycia białej taśmy i długopisu, możemy posłużyć się gotowym urządzeniem do tego stworzonym. Jest to tak zwany protraktor. Jest to plastikowy kwadrat, czasem trójkąt lub też koło, które ma na sobie wiele rodzajów podziałek do wykonywania różnych technik pracy na mapie. Nie będę tutaj opisywał wszystkich funkcji protraktora, ale jedną z nich właśnie jest pomiar odcinków 100 metrowych na mapach zarówno w skali 1:wielokrotności 10, jak i najpopularniejszych skal, które nie są bezpośrednio wielokrotnością 10.
UWAGA!
Przed użyciem protraktora musimy dobrać go odpowiednio do skali mapy (lub mapę do niego) i zweryfikować czy podziałka na protraktorze rzeczywiście pokrywa się z podziałką odcinków 100 metrowych na mapie. W przeciwnym wypadku pomiary będziemy wykonywać nieprawidłowo.
Złota zasada jest taka, że kwadrat 1x1km na mapie musi zawsze być podzielony na 10 równych odcinków na protraktorze. Tylko wtedy protraktor działa tak, jak należy. Oto przykładowy:
Jeżeli nie mamy białej taśmy albo z jakiegoś powodu nie chcemy robić opisanego wyżej tricku i nie mamy także protraktora, to możemy także po prostu policzyć odległość od krawędzi kwadratu „na piechotę”. Wystarczy po prostu zmierzyć ilość milimetrów co do 0.5mm, następnie zobaczyć na skalę i po prostu policzyć.
Np. jeżeli skala wynosi 1:52000 to 1 mm na mapie to 52000mm w terenie (czyli 5200 cm, czyli 52m). W tym wypadku, jeżeli zmierzyliśmy np. 4.5mm, to należy jedynie pomnożyć 4.5 i 52 i wychodzi nam 234m. Jest to metoda najwolniejsza, ale jeżeli mamy czas, to spokojnie wyciągamy telefon z kalkulatorem lub kartkę i długopis do liczenia pod kreską i działamy.
Konwersja współrzędnych MGRS z UTM
Jak skonwertować współrzędne UTM do MGRS? Za pomocą mapy da się tylko, kiedy mamy egzemplarz zarówno w jednym jak i drugim systemie. Wtedy po prostu odczytujemy punkt na jednej i naprowadzamy na drugą lub odwrotnie. Jednak dużo lepsze są w tym konwertery współrzędnych online.
Szczególnie polecamy Earthpoint: https://www.earthpoint.us/convert.aspx
Jeżeli nie mamy internetu, to tutaj bardzo przydają się odbiorniki GPS. Tam, w opcjach możemy dowolnie ustawiać system współrzędnych, jaki chcemy używać. Zaznaczyć punkt w UTM i potem zmienić system na MGRS i odczytać już w nim? Żaden problem. I nie potrzeba do tego dostępu do internetu.
Podsumowanie
W tym artykule kompleksowo przedstawiliśmy podstawę pracy na mapie, czyli odczytywanie z mapy swojej pozycji i nanoszenia pozycji na nią i nauczyliśmy się jak liczyć MGRS. Jak pewnie zauważyliście, system MGRS jest dużo bardziej przejrzysty i prostszy do zrozumienia niż siatka meldunkowa UTM (przynajmniej dla mnie – od razu jak go pojąłem, UTM porzuciłem). Ponieważ jednak oba systemy są w użyciu i są pokrewne (mapy wojskowe w systemie UTM są ciągle powszechne), polecamy zakup mapy Waszej okolicy zarówno w systemie UTM jak i MGRS i poćwiczenie z nimi tak zwanego „gridowania”.
A może chcesz pouczyć się topografii albo survivalu pod okiem doświadczonych instruktorów? Zajrzyj na stronę Survivor Group i sprawdź ofertę szkoleniową.
Źródła:
1) Grafika tytułowa i zdjęcia w artykule – Zdjęcie własne partnera
