Co to jest hipotermia? Objawy, zapobieganie i pierwsza pomoc przy wychłodzeniu organizmu

Turystyka outdoorowa i survival to pasje, które niosą ze sobą nie tylko emocjonujące przygody, ale także ryzyko związane z trudnymi warunkami atmosferycznymi. Jednym z zagrożeń, z jakimi możemy się spotkać podczas wypraw jest hipotermia. Przyjrzyjmy się dokładnie, dlaczego jest niebezpieczna, po czym rozpoznać pierwsze objawy i jak jej zapobiegać.

Co to jest hipotermia?

Hipotermia to stan, który występuje, gdy temperatura ciała spada poniżej 35°C. Z medycznego punktu widzenia jest to sytuacja, w której procesy biologiczne organizmu zaczynają zwalniać, a normalne funkcjonowanie jest zagrożone. Organizm ludzki reaguje na niskie temperatury uruchamiając mechanizmy obronne, takie jak dreszcze czy podkulona postawa ciała, które mają na celu ograniczenie emisji ciepła. Jednak gdy wychłodzenie postępuje, mechanizmy te przestają wystarczać.

Hipotermia może dotknąć każdego, niezależnie od doświadczenia terenowego. Często wystarczy chwila nieuwagi, przemoknięcie czy nieodpowiednie ubranie, by znaleźć się w groźnej sytuacji.

Rabat 5% na wszystkie produkty!

ZOBACZ KOD RABATOWY

Fazy hipotermii

Wychłodzenie organizmu rozwija się w różnym tempie, w zależności od warunków otoczenia, takich jak temperatura, wilgotność i siła wiatru, a także od indywidualnych predyspozycji danej osoby, np. masy ciała, stanu zdrowia czy rodzaju odzieży. U niektórych osób objawy mogą wystąpić szybciej, szczególnie przy długotrwałym kontakcie z zimnem lub w sytuacjach, gdy ciało jest mokre. W innych przypadkach proces wychładzania organizmu może postępować wolniej.

Hipotermia dzieli się na kilka faz.

Mechanizmy utraty ciepła

Utrata ciepła może zachodzić na różne sposoby. W zależności od warunków otoczenia, będą to różne procesy fizyczne. Oto najczęstsze mechanizmy występujące przy hipotermii:

• Przewodzenie (kondukcja): Utrata ciepła wynikająca z bezpośredniego kontaktu z zimnymi powierzchniami, przedmiotami, cieczami itp. Na przykład, siedzenie na zimnym podłożu powoduje, że ciepło z ciała przepływa do chłodniejszego materiału.
• Promieniowanie (radiacja): Oddawanie ciepła przez ciało do otoczenia o niższej temperaturze. Promieniowanie cieplne jest szczególnie intensywne, gdy odsłonięte są duże obszary skóry, np. głowa czy ręce, w zimnym środowisku.
• Konwekcja: Ciepło tracone przez ruch powietrza lub wody wokół ciała. Nawet przy niewielkich różnicach temperatur wiatr zwiększa utratę ciepła, co określa się jako efekt „wind chill”.
• Parowanie: Utrata ciepła przez odparowanie wody z powierzchni skóry. Dzieje się to na przykład podczas pocenia się.

Przy hipotermii zazwyczaj mamy do czynienia z mieszanką tych wszystkich procesów. Np. w niskich temperaturach, w przemoczonych ubraniach, przy zimnym wietrze próbujemy się rozgrzać aktywnością fizyczną, przez którą się dodatkowo pocimy.

Objawy hipotermii

Hipotermia to stan, w którym temperatura ciała spada poniżej normy, zagrażając zdrowiu, a nawet życiu. Kluczowym elementem przeciwdziałania skutkom wychłodzenia organizmu jest szybkie rozpoznanie objawów i ich nasilenia. W zależności od zaawansowania stanu hipotermii objawy mogą różnić się charakterem i intensywnością – od łagodnych dreszczy po poważne zaburzenia świadomości. Poznaj symptomy hipotermii z podziałem na jej poszczególne etapy.

Pierwsze objawy – hipotermia łagodna, wczesna

Pierwsze oznaki hipotermii pojawiają się, gdy temperatura ciała spada poniżej 35°C. Na tym etapie organizm aktywnie próbuje przeciwdziałać dalszemu wychłodzeniu, uruchamiając mechanizmy generowania ciepła. Objawy te są często mylone ze zwykłymi reakcjami na krótkotrwałe zimno, co sprawia, że wczesne rozpoznanie hipotermii może być trudne.

• Dreszcze i drżenie mięśni: Dreszcze są automatyczną reakcją organizmu, mającą na celu generowanie ciepła poprzez intensywne skurcze mięśni.
• Bladość skóry: Skóra staje się blada, ponieważ organizm ogranicza przepływ krwi do powierzchni ciała, aby zatrzymać ciepło w narządach wewnętrznych.
• Dezorientacja lub zaburzenia mowy: Niedobór ciepła może wpływać na funkcjonowanie mózgu, powodując trudności w koncentracji, myśleniu i formułowaniu zdań.
• Zwiększone tętno i przyspieszony oddech: Organizm próbuje dostarczyć więcej tlenu do tkanek w celu wspierania metabolizmu energetycznego.

Objawy hipotermii umiarkowanej

Kiedy temperatura ciała spada do zakresu 28–32°C, objawy hipotermii stają się bardziej widoczne i groźne. Początkowe mechanizmy obronne organizmu zaczynają zawodzić, a poszkodowany może nie być świadomy, jak poważny jest jego stan.

• Brak dreszczy: To sygnał alarmowy, że organizm nie jest już w stanie generować ciepła przez skurcze.
• Osłabienie świadomości i senność: Niedotlenienie mózgu i spowolniony metabolizm prowadzą do spadku poziomu świadomości. Chory może odczuwać silne zmęczenie i zasypiać, co w terenie jest szczególnie niebezpieczne.
• Trudności z poruszaniem się: Obniżona temperatura wpływa na funkcje mięśni i układu nerwowego, co prowadzi do problemów z koncentracją i koordynacją ruchową. Trudności w utrzymaniu równowagi, możliwość upadków.
• Omdlenia: Niskie ciśnienie krwi i spadek tętna mogą prowadzić do krótkotrwałej utraty przytomności.

Hipotermia głęboka – objawy zagrażające życiu

Gdy temperatura ciała spada poniżej 28°C, mówimy o hipotermii ciężkiej lub głębokiej. Na tym etapie poszkodowany zwykle jest już nieprzytomny. Życie chorego jest poważnie zagrożone. Poniżej 24°C zaczyna się już stan krytyczny, który jest na granicy ludzkiej wytrzymałości.

• Obniżone tętno i ciśnienie krwi: Serce bije coraz wolniej, a przepływ krwi jest ograniczony, co prowadzi do krytycznego niedotlenienia tkanek.
• Utrata przytomności: Hipotermia głęboka często odcina świadomość, ponieważ ilość tlenu, która dopływa do mózgu jest zbyt mała.
• Zaburzenia rytmu serca: W skrajnych przypadkach niska temperatura może spowodować zatrzymanie akcji serca, co wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Pierwsza pomoc przy hipotermii

Wychłodzenie organizmu to stan wymagający natychmiastowej reakcji, aby zapobiec dalszej utracie ciepła i wspomóc organizm w powrocie do równowagi termicznej. Poniżej znajdziesz podstawową instrukcję, jakie kroki należy podjąć, aby przeciwdziałać hipotermii. Jednak aby skutecznie udzielać pierwszej pomocy, najlepiej skorzystać z profesjonalnych poradników lub kursów medycznych.

Krok 1: Oceń stan poszkodowanego i sytuację

Ocena objawów hipotermii:
Pierwszym krokiem jest określenie, z jakim stopniem hipotermii mamy do czynienia. Czy objawy ograniczają się do dreszczy, bladości i trudności z mową, co sugeruje lekką hipotermię? Czy może już występują poważniejsze symptomy, takie jak dezorientacja, senność lub trudności z poruszaniem się. Im poważniejsze objawy, tym bardziej priorytetowe staje się szybkie działanie i wezwanie pomocy.

Ocena sytuacji:
Sprawdź, czy miejsce, w którym się znajdujesz, zapewnia podstawową ochronę przed opadami i wiatrem. Jeśli teren nie daje odpowiedniego bezpieczeństwa lub jest to przestrzeń otwarta (działanie wiatru), spróbuj znaleźć schronienie, takie jak zagłębienie w terenie, osłona z drzew czy jama. Oceń też dostępne zasoby – czy posiadasz dodatkową odzież, ciepłe napoje, koce ratunkowe lub inne środki do ogrzania poszkodowanego? Sprawdź również, czy możliwe jest rozpalenie ognia, który znacznie poprawi komfort termiczny.

Wezwanie pomocy:
Jeśli hipotermia pogłębia się, niezwłocznie wezwij pomoc medyczną. W górach skontaktuj się z ratownictwem górskim, podając lokalizację i opisując stan poszkodowanego. Upewnij się, że telefon ma wystarczającą baterię, a jeśli nie masz zasięgu, przygotuj się na przemieszczanie w inne, bezpieczne miejsce, by wezwać pomoc.

Krok 2: Zatrzymaj dalszą utratę ciepła

Odizolowanie od wilgoci i zimna:
Jeśli poszkodowany przebywa na zimnym podłożu, zastosuj izolację – może to być mata, plecak, suche ubrania lub nawet suche gałęzie. Unikaj kontaktu ciała lub odzieży z mokrym i zimnym podłożem takim jak śnieg, skały, mokra roślinność.

Osłona przed wiatrem:
W przypadku wiatru lub opadów nie pozostawaj na otwartej przestrzeni. Znajdź schronienie między drzewami. Jeśli w pobliżu nie ma dobrego ukrycia, stwórz osłonę np. z folii NRC, płaszcza przeciwdeszczowego lub improwizowanych materiałów.

Zmiana odzieży:
Zdejmij mokre ubrania, ponieważ wilgoć znacznie przyspiesza utratę ciepła. Załóż suche warstwy, zaczynając od tych najbliżej ciała.

Krok 3: Stopniowe ogrzewanie

Ogrzewanie tułowia:
Najważniejsze jest ogrzanie tułowia – serca i klatki piersiowej. W zależności od sytuacji możesz zastosować suchy koc, dodatkową warstwę odzieży lub folię NRC. Unikaj gwałtownego ogrzewania kończyn, ponieważ napływ zimnej krwi do serca może spowodować tzw. afterdrop i pogorszyć stan poszkodowanego.

Rozpal ogień:
Jeśli warunki na to pozwalają, rozpal ognisko, który będzie najefektywniejszym źródłem ciepła. Aby wzmocnić jego efekt, użyj drugiego koca NRC lub innych materiałów, aby stworzyć ekran odbijający ciepło w kierunku poszkodowanego. Czasem jednak ognisko nie wchodzi w grę, dlatego w zestawie awaryjnym warto mieć małą świecę. Wystarczy umieścić ją pod folią NRC osoby poszkodowanej – oczywiście w bezpiecznej odległości (osoba ogrzewana musi być przytomna, świadoma). W ten sposób przy ciele będzie się tworzyć bańka ciepłego powietrza.

Ciepłe płyny:
Na ognisku możesz rozmrozić śnieg i zagotować wodę, nawet w plastikowej butelce. Ciepłe płyny nie tylko podniosą temperaturę organizmu, ale także dostarczą niezbędnej energii. Zacznij stopniowo od lekko ciepłego napoju, podnosząc stopniowo jego temperaturę.

Ogrzewanie ciała w hipotermii powinno być powolne

Przy wychłodzeniu organizmu zakończenia nerwowe nie są w pełni sprawne, dlatego możesz nie odczuwać dokładnie temperatury. Przy gwałtownym ogrzewaniu bardzo łatwo można doprowadzić do ciężkich poparzeń.

Krok 4: Dalsze utrzymanie ciepła

Uzupełnienie energii:
Gdy tułów – czyli obszar najważniejszych organów – zostanie ogrzany, zachęć poszkodowanego do spożycia posiłku. Na wędrówkę dobrze jest zabrać wysokoenergetyczne przekąski, dzięki którym organizm nabierze będzie lepiej sobie radził z chłodem.

Stopniowe pobudzanie krążenia:
Po opanowaniu sytuacji i ogrzaniu korpusu ciała, można przejść do delikatnych ćwiczeń. Początkowo niech to będą lekkich ruchy, które delikatnie pobudzą krążenie i pomogą dostarczyć ciepło do kończyn. Być może będzie to odpowiedni moment do kontynuowania wędrówki, o ile objawy nie były poważne. W przeciwnym wypadku należy zaczekać na pomoc, aby specjaliści ocenili stan zdrowia.

Jak zapobiec hipotermii? – Przykładowe sytuacje

Hipotermia rozwija się w wyniku kombinacji czynników takich jak zimno, wilgoć i wiatr. Sytuacja pogarsza się przy długotrwałym przebywaniu na otwartym terenie i braku energii dostarczanej do organizmu. Często to niepozorne okoliczności mogą prowadzić do sytuacji zagrażających życiu, jeśli nie są odpowiednio wcześnie rozpoznane. Poniżej rozpisałem kilka scenariuszy, które mogą doprowadzić do wychłodzenia oraz sposoby, jak im przeciwdziałać.

1. Zgubienie drogi podczas zimowej wędrówki

Podczas wędrówki zimą zgubienie drogi może zmusić Cię do długotrwałego przebywania na otwartej przestrzeni, narażając organizm na działanie mrozu. Brak schronienia i przemoczone od śniegu ubrania prowadzą do szybkiego wychłodzenia.

Jednym z częstszych błędów jest zastygnięcie w bezruchu, oczekując na pomoc. Hipotermia w takich warunkach często przychodzi niezauważanie, poprzez znużenie, dezorientację. Pozostawanie w pozycji siedzącej może wywołać senność, która „po cichu” zmniejsza nasze szanse. Dodatkowym zagrożeniem przy tym są odmrożenia.

Czynniki ryzyka:

• Ekspozycja na mróz i wiatr
• Brak aktywności fizycznej, która mogłaby pomóc w utrzymaniu ciepła
• Brak odpowiedniego schronienia i odzieży izolacyjnej
• Senność i zaśnięcie, w wyniku którego hipotermia pogłębia się i niemożliwy jest kontakt ze służbami ratunkowymi
• Odmrożenia

Jak zapobiec hipotermii:

• W przypadku zgubienia drogi poszukaj naturalnego schronienia, które pozwoli przeczekać najtrudniejsze warunki.
• Unikaj dłuższego siedzenia w bezruchu – wykonuj proste ćwiczenia, np. przysiady czy wymachy ramionami, aby utrzymać ciepłotę i krążenie krwi.
• Dbaj o ochronę odsłoniętych części ciała, takich jak dłonie i twarz, używaj warstwowej odzieży.

Rabat 5% na wszystkie produkty!

ZOBACZ KOD RABATOWY

2. Przemoczenie przy przekraczaniu strumienia

Podczas próby przekroczenia strumienia w trudnym terenie istnieje ryzyko utraty równowagi i wpadnięcia do lodowatej wody. W takich warunkach mokra odzież błyskawicznie wytraca ciepło ciała przez przewodzenie (kondukcję). Natomiast podmuchy wiatru potęgują uczucie chłodu (konwekcja).

Aby tego uniknąć, lepiej poszukać miejsca, gdzie przejście przez strumień jest bezpieczniejsze. Jeśli nie ma takiej możliwości należy zdjąć buty, skarpety i spodnie oraz zabezpieczyć je przed zamoczeniem. Do przejścia potrzebny będzie solidny kij w roli podpory. Po dotarciu na drugi brzeg sucha odzież i buty pozwalają zapobiec dalszemu wychłodzeniu.

Czynniki ryzyka:

• Kontakt z zimną wodą.
• Złe przygotowanie – brak zapasowych ubrań lub odpowiedniego zabezpieczenia plecaka.
• Długotrwałe przebywanie w mokrym ubraniu.

Hipotermia – zapobieganie:

• Przed wejściem do wody zdejmij buty i spodnie, a sprzęt zapakuj w wodoodporny worek.
• Przytrzymaj się kija lub gałęzi, aby uniknąć przewrócenia. Przejście powinno odbywać się powoli, twarzą do nurtu.
• Po przeprawie natychmiast załóż suche ubrania i zadbaj o ogrzanie ciała, np. przy użyciu folii NRC lub ogniska, jeśli to możliwe.

3. Głód, wyczerpanie, brak ciepłego napoju i inne zdradliwe „drobnostki”

Długotrwały wysiłek fizyczny, zwłaszcza w zimnych warunkach, wyczerpuje zasoby energetyczne organizmu, które są kluczowe do generowania ciepła. Jeśli nie uzupełnisz energii jedzeniem lub ciepłymi napojami, metabolizm zwalnia, a organizm staje się bardziej podatny na wychłodzenie.

Dodatkowym zagrożeniem jest przemoczenie butów w śniegu, błocie lub przez przepocenie stóp. Przemoczonych butów w czasie marszu można „nie czuć”, ale ciepło będzie uciekać przez parowanie. Natomiast w czasie postoju stopy błyskawicznie staną się lodowate, co grozi odmrożeniami.

Tego typu sytuacje często są ignorowane, ponieważ pierwsze objawy hipotermii, takie jak chłód stóp czy zmęczenie, mogą wydawać się niegroźne. A stąd już bliska droga do kolejnych symptomów takich jak dezorientacja czy problem z koordynacją. A więc to pierwszy krok do wypadku lub np. sytuacji opisanej w punkcie pierwszym.

Czynniki ryzyka:

• Brak wysokokalorycznych przekąsek i gorącego napoju – brak możliwości uzupełnienia energii lub rozgrzania się od wewnątrz.
• Przemoczenie odzieży, zwłaszcza butów, co powoduje szybkie wychłodzenie przez przewodzenie i parowanie.
• Zignorowanie drobnych symptomów, takich jak drętwienie kończyn czy lekkie drżenie mięśni.
• Brak dodatkowej pary skarpet na zmianę.

Jak zapobiec wychłodzeniu organizmu:

• Podczas wędrówek zimowych regularnie spożywaj przekąski bogate w węglowodany i tłuszcze, takie jak orzechy, czekolada czy batoniki energetyczne.
• Zabieraj na wyprawę termos z ciepłym napojem.
• Dłonie możesz ogrzać wielorazowymi ogrzewaczami chemicznymi.
• W przypadku przemoczenia stóp jak najszybciej zmień skarpetki na suche, a w mokrych butach zastosuj dodatkową warstwę wodoszczelną (np. załóż buty, mając na suchych stopach woreczki foliowe), aby nie przemoczyć nowej pary skarpet.

4. Hipotermia nie tylko w zimie

Hipotermia nie zawsze rozwija się w ekstremalnym zimnie. Czasem wystarczy długotrwałe przebywanie w wilgotnym otoczeniu przy wietrznej pogodzie, jeśli nie masz ze sobą odpowiedniej odzieży. Na przykład wyjście na szlak bez kurtki przeciwdeszczowej i odpowiedniej warstwy izolacyjnej, może prowadzić do szybkiej utraty ciepła.

Wilgotna odzież w połączeniu z wiatrem znacząco przyspiesza proces wychładzania organizmu, nawet jeśli temperatura otoczenia wydaje się stosunkowo wysoka. Hipotermia w takich sytuacjach rozwija się powoli, co czyni ją jeszcze bardziej podstępną. To, co początkowo wydaje się tylko dyskomfortem, może prowadzić do poważnego wychłodzenia.

Czynniki ryzyka:

• Brak odzieży chroniącej przed wilgocią (np. kurtki przeciwdeszczowej) i wiatrem.
• Długotrwała ekspozycja na wiatr, który zwiększa utratę ciepła przez konwekcję.
• Wilgotność powietrza oraz mokre ubrania, które odbierają ciepło od ciała.

Zapobieganie hipotermii:

• Wybierając się w teren, staraj się zabierać dodatkową warstwę odzieży – choćby zwijaną przeciwdeszczówkę.
• Warstwa wierzchnia powinna być wiatroszczelna i wodoodporna.
• Aby ograniczyć parowanie możesz użyć folii NRC jako tymczasowej ochrony.
• W wietrznych warunkach szukaj naturalnych barier, takich jak skały, drzewa czy zagłębienia terenu, aby ograniczyć ekspozycję na wiatr.
• Unikaj postojów na otwartej przestrzeni.

Najczęściej zadawane pytania na temat hipotermii

Rabat 5% na wszystkie produkty!

ZOBACZ KOD RABATOWY

Rozpoznawaj objawy hipotermii i spędzaj czas bezpiecznie!

Hipotermia jest jednym z głównych zagrożeń podczas wypraw w trudnych warunkach outdoorowych i survivalowych. Spadek temperatury ciała spada poniżej 35°C może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Szybkie rozpoznanie objawów i fazy hipotermii są kluczowe, aby uniknąć zagrożenia życia.

Zimowe wyprawy w teren to świetny pomysł na spędzanie czasu. Jednak niesie to za sobą ryzyko. Dlatego naucz się dobrze rozpoznawać objawy hipotermii i przygotuj się dobrze pod kątem odzieży.

Pamiętaj: najlepsze wyprawy to te, z których się wraca całym i zdrowym. Nie daj się hipotermii!

Jeśli uważasz ten artykuł za wartościowy, podziel się tą wiedzą z kimś, na kim Ci zależy. Będę też wdzięczny za wsparcie mojej dalszej pracy nad tego typu treściami.

Źródła:
Grafika tytułowa: ideogram.ai
1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hypothermia/symptoms-causes/syc-20352682
2. https://www.nhs.uk/conditions/hypothermia/
3. https://emedicine.medscape.com/article/770542-clinical
4. „Wilderness Medicine” (Paul S. Auerbach)
5. „Clinical Guidelines for Hypothermia Management”

*Opisane w tym artykule informacje, jak postępować w przypadku hipotermii, należy traktować jako wskazówkę do samodzielnej oceny sytuacji, a nie jako zalecenia lekarskie.